مفهوم تخصیص ارز در حوزه تجارت بین‌المللی برای مدیریت صحیح، توسط بانک مرکزی و سامانه جامع تجارت تعریف شده است. یکی از مهم‌ترین بخش‌های مالی و قانونی در فرایند صادرات و واردات، ارز حاصل از تجارت بین المللی است. فعالان اقتصادی و بازرگانان این اصطلاح را بارها شنیده‌اند، اما معمولا در مورد نحوه تعیین آن، اطلاعات دقیقی ندارند. تخصیص ارز واردات، فقط در روند بازگشت ارز صادراتی به چرخه اقتصادی کشور مهم نیست، بلکه در تسویه حساب‌های بین‌المللی و دریافت معافیت‌های مالیاتی نیز جزو الزامات محسوب میشود. در این مقاله از ترخیص سنتر قصد داریم به جواب سوال « تخصیص ارز چیست » برسیم و با نحوه محاسبه آن آشنا شویم. در صورتی که در حوزه صادرات یا واردات کالا فعالیت دارید پس آشنایی با این موضوع برایتان مهم است؛ این مقاله را از دست ندهید.
تخصیص ارز چیست؟
به فرایندی که بانک مرکزی یا نهادهای ذی‌ربط مانند سامانه جامع تجارت، ارز مورد نیاز برای واردات کالا را به واردکنندگانی که دارای کارت بازرگانی هستند، اختصاص می‌دهد، تخصیص ارز گفته میشود. واردکننده پس از دریافت مجوزهای لازم و ثبت سفارش واردات کالا به ثبت درخواست خود برای دریافت ارز می‌پردازد. اگر درخواست او تایید شود، برای تامین کالا یا خدمات، مقدار مشخصی ارز با یکی از نرخهای رسمی، نیمایی یا توافقی تخصیص داده میشود.
تخصیص ارز واردات به زبان ساده، به این معنا است که دولت، منابع ارزی کشور را به صورت اولویت‌بندی شده و مدیریت شده، در اختیار واردکنندگان کالاهای ضروری و مجاز قرار می‌دهد. تخصیص ارز باعث جلوگیری از نوسان‌های شدید بازار و شفافیت در تجارت خارجی میشود.
تخصیص ارز وارداتی در ایران
فرایند تخصیص ارز واردات کالا در ایران، تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است و از طریق سامانه‌های رسمی مثل سامانه یکپارچه جامع تجارت و نیما انجام میشود. مهم‌ترین هدف تخصیص ارز وارداتی، توزیع منصفانه ارز بین واردکنندگان کالاهای اولویت‌دار و منابع ارزی کشور است.
تخصیص ارز در ایران ممکن است با نرخ ترجیحی برای کالاهای اساسی و یا نرخ توافقی یا نرخ نیمایی انجام گیرد. زمان تخصیص ارز به کشور مبدا، نوع کالا، نوع ارز و سیاست‌های ارزی جاری بستگی دارد. ممکن است این فرایند، زمان‌بر و یا مشروط به دریافت مجوزهای خاص باشد.
اولویت‌بندی در تخصیص ارز وارداتی
اولویت‌بندی کالاها برای تخصیص ارز در نظام ارزی ایران اهمیت زیادی دارد. هدف از این اولویت بندی، جلوگیری از خروج بی‌رویه ارز، مدیریت منابع محدود ارزی و حمایت از نیازهای اصلی کشور است. کالاها توسط بانک مرکزی و وزارت صمت در گروه‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند و نوع ارز و سرعت تخصیص بر اساس آن، مشخص خواهد شد. کالاهای وارداتی در ایران در سه گروه اصلی جای می‌گیرند که در جدول زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
| دسته‌بندی کالا | توضیحات |
| کالاهای گروه اول (کالاهای اساسی و حیاتی) | در این دسته‌بندی کالاهایی مانند مواد اولیه تولید دارو، گندم، برنج، روغن، کود شیمیایی و دارو قرار دارند. اولویت تخصیص ارز برای این کالاها بالا است. |
| کالاهای گروه دوم (مواد اولیه تولید، ماشین‌آلات و قطعات صنعتی) | در این دسته‌بندی، کالاهایی قرار می‌گیرند که مصرفی نیستند، اما برای تولید داخلی، مهم به شمار می‌آیند. برای این گروه از کالاها، ارز نیمایی تخصیص داده میشود و سرعت تخصیص به سیاست‌های ارزی بستگی دارد. |
| کالاهای گروه سوم (کالاهای مصرفی غیرضروری و لوکس) | کالاهای موجود در این دسته‌بندی در اغلب مواقع با ممنوعیت و محدودیت روبرو هستند. در صورتی که واردات این کالاها مجاز باشد، ارز آن‌ها از بازار آزاد یا توافقی، تامین خواهد شد. |
اولویت‌بندی‌های ذکر شده، نقش مهمی در نرخ تخصیص ارز و تعیین زمان دارند. هر چقدر کالا جزو ضروریات باشد، تخصیص ارز نیز سریع‌تر و با قیمت مناسب‌تر انجام می‌گیرد که همین امر بر زمان ترخیص کالا نیز تاثیر می‌گذارد؛ کالاهای با اولویت بالا معمولاً سریع‌تر از گمرک ترخیص می‌شوند.
مراحل تخصیص ارز وارداتی
دریافت ارز از سیستم بانکی یا سامانه نیما برای واردات قانونی کالا به کشور ضروری است. فرایند تخصیص ارز وارداتی، مراحل مشخصی دارد که باید به ترتیب و درست طی شوند. در ادامه، این مراحل را توضیح می‌دهیم:
ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت
اولین قدم برای دریافت ارز وارداتی این است که در سامانه جامع تجارت ثبت سفارش واردات کالا را انجام دهید. در این مرحله باید اطلاعات کامل کالا، شرایط حمل، ارز مورد نیاز، مبدا، تعرفه و فروشنده را مشخص کنید.
بررسی و تایید توسط وزارت صمت
بعد از این که مرحله ثبت سفارش را پشت سر گذاشتید، درخواست شما توسط کارشناسان وزارت صنعت، معدن و تجارت باید تایید شود؛ در این مرحله، اصالت فروشنده، اولویت کالا و میزان نیاز کشور مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
معرفی به بانک عامل
در صورتی که سفارش شما تایید شد، سامانه به صورت دستی یا خودکار، واردکننده را به بانک عامل معرفی می‌کند. بانک عامل ممکن است یکی از بانک‌های صادرات، ملی، ملت و … باشد. مسئول دریافت مدارک و بررسی شرایط تخصیص ارز، بانک عامل است.
ثبت درخواست ارز در سامانه نیما
بانک عامل در سامانه نیما، درخواست را ثبت می‌کند تا تامین کنندگان ارز به آن پاسخ دهند. ارز نیمایی برای واردات کالاهای با اولویت بالا اختصاص می‌یابد.
تامین ارز توسط صادر کننده
پس از ثبت درخواست در سامانه نیما، یکی از صادرکنندگان ارز با اعلام آمادگی، ارزها را در اختیار واردکننده قرار خواهد داد. در این مرحله، نرخ ارز توافقی یا نیمایی تعیین خواهد شد.
حواله ارز یا گشایش اعتبار اسنادی
پس از تامین ارز مورد نیاز، بانک عامل واردکننده، حواله ارز را به فروشنده خارجی یا گشایش ال‌سی (LC) انجام می‌دهد. پرداخت مستقیم مرحله یا تضمینی به فروشنده و به نوع قرارداد بستگی دارد.
ادامه مراحل واردات و ترخیص کالا
در نهایت، واردکننده قادر به دریافت اسناد حمل است و کالا را به کشور وارد می‌کند. برای ترخیص کالا از گمرک امام و سایر گمرک‌ها، علاوه بر مدارک مالی و اسناد مربوط به تخصیص ارز، لازم است مجموعه‌ای از اسناد و مجوزهای ترخیص کالا از گرمک مانند مانیفست، بارنامه گمرکی، کد HS، گواهی مبدا، پته گمرکی و مجوزهای لازم براساس نوع کالا ارائه شود تا روند ترخیص بدون توقف انجام گیرد.
همه مراحل ذکر شده، باید به صورت منظم و دقیق طی شوند. اگر در اسناد درخواستی یا مدارک ترخیص کالا از گمرک، نقص وجود داشته باشد یا ثبت سفارش به صورت اشتباهی انجام شود، ممکن است تاخیر جدی در تخصیص ارز صورت گیرد یا حتی درخواست واردکننده رد شود. در نهایت پس از بررسی اظهارنامه گمرکی، اسناد و تایید نهایی در گمرک برای خروج کالا از انبار، برگ سبز گمرکی صادر میشود که نشان‌دهنده پایان فرایند ترخیص است و واردکننده می‌تواند کالا را به مقصد نهایی منتقل کند. برای کوتاه‌تر و مطمئن‌تر کردن این مسیر از مشاوران با تجربه در این زمینه کمک بگیرید.
شرایط پذیرش اوراق گام برای تخصیص ارز واردات
استفاده از اوراق گام (گواهی اعتبار مولد)، یکی از روش‌های نوین و مورد حمایت دولت برای تامین مالی واردات است. این ابزار به واردکننده کمک می‌کند تا خرید خارجی خود را بدون پرداخت نقدی انجام دهد و ارز لازم را از بانک تامین‌کننده بگیرد.
اوراق گام در واقع، نوعی تعهد پرداخت بانکی است. پذیرش اوراق گام در تخصیص ارز وارداتی، شرایط خاصی دارد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین شرایط پذیرش اوراق گام در تخصیص ارز وارداتی می‌پردازیم:
- ثبت سفارش معتبر و دارای اولویت تخصیص ارز: ثبت سفارش فعال و تاییدشده توسط واردکننده در سامانه جامع تجارت، ضروری است. همچنین، کالا باید در لیست اولویت‌های تخصیص ارز بانک مرکزی قرار داشته باشد.
- همکاری با بانک عامل پشتیبان گام: اوراق گام، توسط یکی از بانک‌های عامل که مجاز به صدور این اوراق هستند، صادر شده باشد.
- ارائه تضامین لازم به بانک: برای صدور اوراق گام، ارائه تضمین‌های کافی به بانک ضروری محسوب میشود؛ این تضمین‌ها شامل چک، سفته، ضمانت‌نامه بانکی یا وثیقه ملکی است.
- درج اطلاعات اوراق گام در سامانه‌های رسمی: اطلاعات اوراق گام باید در سامانه اعتبارسنجی بانک مرکزی و سامانه جامع تجارت درج شده باشد.
- مدت زمان سررسید قابل قبول: سررسید اوراق گام باید در بازه ۶ تا ۱۲ ماهه قرار داشته باشد.
- تامین ارز از محل سامانه نیما یا سایر منابع رسمی: ارز مورد نیاز وارد کننده از سامانه نیما یا منابع ارزی دیگر بانک مرکزی انجام خواهد شد.
استفاده از اوراق گام برای بنگاه‌هایی که نقدینگی کافی ندارند، راهکار هوشمندانه‌ای است. این بنگاه‌ها باید اعتبار مناسبی در نزد بانک‌ها داشته باشند. دریافت این اوراق، فشار مالی را از دوش واردکننده برمی‌دارد.
مزایای تخصیص ارز وارداتی
یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت تجارت خارجی و تامین نیازهای کشور، تخصیص ارز وارداتی است. این ارز به واردکنندگان کمک می‌کند تا به مدیریت منابع مالی خود بپردازند. در نهایت نیز باعث ثبات اقتصادی و کنترل بازار ارز میشود. در ادامه، مزایای تخصیص ارز وارداتی را بررسی می‌کنیم:
- کنترل و مدیریت منابع ارزی کشور: تخصیص هدفمند ارز باعث اختصاص ارز وارداتی به کالاهای ضروری و تولیدی میشود و از هدر رفتن ارز برای کالاهای غیر ضروری جلوگیری می‌کند.
- حمایت از واردات کالاهای اساسی: اختصاص ارز ترجیحی یا نیمایی برای کالاهای اساسی مانند دارو، گندم، روغن و نهاده‌های دامی انجام می‌گیرد. این موضوع منجر به کاهش قیمت این کالاها در بازار داخلی خواهد شد. همچنین کمکی برای معیشت عمومی محسوب میشود.
- شفاف سازی در فرایند تجارت خارجی: تخصیص ارز از طریق سامانه‌های رسمی انجام میشود و این موضوع باعث شفافیت در معاملات خارجی و ثبت دقیق اطلاعات می‌گردد. در نهایت نیز این موضوع منجر به کاهش فساد و قاچاق خواهد شد.
- تسهیل تامین مالی برای واردکنندگان: واردکنندگان با استفاده از ابزارهایی مانند اعتبارات اسنادی و اوراق گام یا خرید ارز نیمایی می‌توانند بدون نیاز به منابع نقدی سنگین، کالای مورد نیاز را تامین کنند.
- جلوگیری از نوسانات شدید ارز: هنگامی که منابع رسمی ارز تخصیص می‌دهند، نیاز واردکنندگان به بازار آزاد کمتر میشود و در نهایت این موضوع منجر به کنترل نرخ ارز در بازار خواهد شد.
- تسهیل ترخیص کالا از گمرک: زمانی که ارز از مسیر رسمی تخصیص داده شده باشد، سرعت و سهولت ترخیص کالا از گمرک بیشتر میشود. علت این امر، مورد تایید بودن اسناد مالی توسط بانک مرکزی و نهادهای ناظر است.
در مجموع، تخصیص ارز وارداتی، یک روش کاربردی برای تامین بازار داخلی، تثبیت اقتصاد و حمایت از تولید است و در سلامت زنجیره تامین کشور نیز نقش مهمی بر عهده دارد.
تفاوت تخصیص ارز با تامین ارز چیست؟
تخصیص ارز و تامین ارز، دو واژه جدا از هم است که هر یک کاربرد خاصی دارند و نباید به جای یکدیگر استفاده شوند. تخصیص ارز به معنی صدور مجوز توسط بانک مرکزی برای دریافت ارز مورد نیاز واردات است. به این منظور، بانک مرکزی به بررسی دسته‌بندی کالا می‌پردازد و مشخص می‌کند که کالا، جزو کالاهای مجاز و اولویت‌دار است یا خیر. تخصیص ارز، در واقع، نوعی تاییدیه رسمی برای شروع فرایند خرید ارز دولتی یا نیمایی است.
تامین ارز پس از تخصیص ارز انجام می‌گیرد. در این مرحله، معامله وارد فاز عملیاتی میشود و هزینه پرداخت خواهد شد. به زبان ساده‌تر، تامین ارز مرحله‌ای است که ارز واقعی به حساب فروشنده خارجی انتقال می‌یابد.
در جدول زیر، تفاوت این دو اصطلاح را مرور می‌کنیم:
| مورد مقایسه | تخصیص ارز | تامین ارز |
| هدف | صدور مجوز برای دریافت ارز | خرید عملی ارز از منبع مورد تایید |
| مرجع صادرکننده/مجری | بانک مرکزی / سامانه جامع تجارت | صرافی‌ها، بانک‌ها یا سامانه نیما |
| وضعیت کالا | هنوز ارز خریداری نشده است | ارز خریداری و به فروشنده پرداخت شده است |
| زمان انجام | پیش از اقدام به تامین مالی | پس از تایید تخصیص |
| نقش واردکننده | ثبت درخواست و دریافت تاییدیه | اقدام به خرید ارز و تسویه با فروشنده |
شناخت دقیق تفاوت تخصیص ارز با تامین ارز برای تاجران، واردکنندگان و فعالان اقتصادی ضروری است.
روش‌های مدیریت بازار ارز توسط بانک مرکزی
وظیفه بانک مرکزی، کنترل نوسانات نرخ ارز و ثبات ارزی است. در کشور ایران از بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز استفاده میشود. در ادامه، روش‌های مدیریت بازار ارز توسط بانک مرکزی را بررسی می‌کنیم:
- تخصیص ارز به واردات ضروری
- تامین ارز از طریق سامانه نیما
- مداخله در بازار آزاد ارز
- تعیین و کنترل نرخ ارز رسمی
- کنترل جریان ورود و خروج ارز
- سیاست‌گذاری ارزی با استفاده از نرخ بهره و ذخایر ارزی
مدیریت بازار ارز، جزو حساس‌ترین وظایف بانک ملی به شمار می‌آید که بر تورم، رشد اقتصادی و ثبات بازارها تاثیر مستقیمی دارد.
انواع کالاهای مورد نیاز کشور
کالاهای مورد نیاز هر کشور در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. هدف از این دسته‌بندی‌ها، تامین نیازهای اقتصادی، اجتماعی و صنعتی جامعه است. برای هدفمندتر شدن سیاستگذاری‌های اقتصادی واردات و تخصیص منابع ارزی، شناخت انواع این کالاها ضروری است. در ادامه، انواع کالاهای مورد نیاز کشور را مشاهده می‌کنید:
| دسته‌بندی کالا | اقلام موجود |
| کالاهای اساسی و حیاتی | · مواد غذایی پایه (گندم، برنج، روغن، شکر)
· داروها و تجهیزات پزشکی · سوخت و انرژی (نفت، گاز، برق) |
| کالاهای صنعتی و تولیدی | · مواد اولیه شیمیایی و فلزی
· قطعات یدکی و تجهیزات فنی |
| کالاهای مصرفی | · لوازم خانگی و الکترونیکی
· پوشاک و کفش · کالاهای فرهنگی و تفریحی |
| کالاهای واسطه‌ای | · مواد نیمه‌ساخته
· محصولات پتروشیمی و پلاستیک |
| کالاهای سرمایه‌ای | · ماشین‌آلات سنگین و تجهیزات راه‌سازی
· فناوری‌های نوین و تجهیزات اتوماسیون |
اولویت‌بندی این کالاها و تخصیص بهینه منابع ارزی و اقتصادی باعث افزایش رفاه عمومی و بهبود عملکرد اقتصادی خواهد شد.
صدور مجوز تخصیص ارز توسط بانک مرکزی
در فرایند تخصیص ارز برای واردات کالا، یکی از مراحل کلیدی، صدور مجوز تخصیص ارز توسط بانک مرکزی است. در واقع، این مجوز، نوعی تاییدیه رسمی بانک مرکزی برای تخصیص ارز به واردکننده به شمار می‌آید تا واردکننده بتواند معاملات ارزی را انجام دهد و هزینه‌های مربوط به واردات را پرداخت کند. فرایند صدور مجوز تخصیص ارز به شرح زیر است:
- ثبت درخواست واردکننده
- بررسی مدارک
- تعیین اولویت
- صدور مجوز
صدور این مجوز در جلوگیری از سو استفاده‌های احتمالی، تضمین تامین کالاهای اساسی و ضروری کشور و کنترل بازار، اهمیت زیادی دارد. همچنین این مجوز باعث شفافیت بیشتر در فرایند واردات خواهد شد. و به ثبات اقتصادی کشور کمک می‌کند.
اگر به دنبال توسعه کسب‌وکار خود و صادرات کالا به کشورهای دیگر هستید، با مطالعه بیشتر درباره صادرات به دبی اولین قدم را برای گسترش تجارت خود بردارید.
آیا تخصیص ارز اثرات مثبتی دارد؟
یکی از ابزارهای مهم سیاست‌های ارزی کشورها، تخصیص ارز به واردات کالاها است. هدف اصلی از تخصیص ارز، تضمین تامین نیازهای ضروری بازار داخلی و مدیریت بهینه منابع ارزی است. اثرات مثبت تخصیص ارز عبارتند از:
- تامین کالاهای اساسی و ضروری
- کنترل بازار ارز
- حمایت از تولید داخلی
- شفافیت در تجارت خارجی
- تقویت اعتماد در بازار
در صورتی که تخصیص ارز به صورت هدفمندانه، منطبق با اولویت‌های اقتصادی و شفاف انجام شود، در حفظ تعادل اقتصادی و توسعه پایدار کشور نقش مهمی دارد. برای جلوگیری از سو استفاده‌ها، مدیریت صحیح این فرایند و نظارت دقیق، ضروری است.
دریافت مشاوره امور گمرکی از ترخیص سنتر
در این مقاله به جواب سوال تخصیص ارز چیست، رسیدیم. یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت بازار ارز و تجارت خارجی، تخصیص ارز است که در تامین کالاهای اساسی و توسعه اقتصادی کشور، نقش حیاتی را بر عهده دارد. برای مصرف منابع ارزی محدود کشور به‌صورت بهینه و هدفمند، لازم است فرایند تخصیص ارز واردات با اولویت‌بندی کالاها و تعیین شرایط مشخص انجام شود. تخصیص ارز، روند واردات را شفاف می‌کند، باعث کنترل بازار ارز و حمایت از تولید داخلی خواهد شد و در نهایت، ثبات اقتصادی و افزایش اعتماد فعالان اقتصادی را به دنبال دارد. اگر در این زمینه به مشاوره ترخیص کالا از گمرک و اطلاعات بیشتری نیاز دارید، از تیم متخصص ترخیص سنتر کمک بگیرید. ما به شما کمک می‌کنیم تا مراحل تخصیص ارز را به درستی و دقیق طی کنید. هر سوالی دارید، در بخش دیدگاه‌ها برایمان بنویسید.
سوالات متداول
تخصیص ارز چیست و چه تفاوتی با تامین ارز دارد؟
به تعیین سهمیه ارزی برای واردات کالا تخصیص ارز می‌گویند. تامین ارز به معنی فراهم کردن ارز مورد نیاز برای واردکننده است.
اولویت‌بندی در تخصیص ارز وارداتی چگونه است؟
این اولویت‌ها بر اساس نوع کالا، ضرورت واردات و سیاست‌های اقتصادی کشور تامین خواهند شد.
مراحل اصلی تخصیص ارز وارداتی چیست؟
- ثبت درخواست
- بررسی مدارک
- صدور مجوز تخصیص
- پرداخت ارز
شرایط پذیرش اوراق گام برای تخصیص ارز چیست؟
این اوراق باید معتبر، قابل انتقال و دارای پشتوانه مالی باشد.
نقش بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز و صدور مجوز تخصیص ارز چیست؟
بانک مرکزی با نظارت، تنظیم بازار، و صدور مجوز تخصیص ارز به کنترل بازار می‌پردازد.
